باستانشناسی شهر مکه: بخش نُخُست

نوشته-ی: دکتر رفعت اماری

برگردان و پیشگفتار: خشایار رُخسانی

مُسلمانان بر این باورند که دیرینگی شهر مکه به زمان ابراهیم میرسد، و خانه-ی کعبه بدست او ساخته شده است؛ تنها سند و گواه آنها بر این داوش (ادعا)، یک آیه در سوره-ی آل عمرانِ [1] است و بازگویی هایی که از محمد و پیشوایان دین اسلام شنیده شُده است. شاید تا 100 سال پیش که دانش باستانشناسی به پایه-ی رشد و گُسترش امروزین نرسیده بود، پذیرفتن اینچنین داوشی (ادعایی) ساده میبود، ولی امروز که دانش باستانشناسی به اندازه ای پیشرفت کرده است که میتواند با کمک فن آوری های نوین همانند نگاره های (عکس های) ماهواره ای و ایزوتُپ های (Isotops) کربن و اندکی یادگارهایِ باستانی، دُرُستی یا نادُرُستی هر رویدادِ تاریخی را برسی و موشکافانه ردگیری کُند، چنین داوشی (ادعایی) پذیرفتنی نیست. فرنود (دلیل) بُنیادین دانشمندان برای رد کردن داوش (ادعای) مسلمانان این است که آنها توانسته اند از بهر کمبودِ بارندگی در عربستان، که سبب آسیب کمتری به یادگارهای تاریخی شُده است، سنگ نبشته ها و یادگارهای باستانی را کاوشگری کُنند که 3000 سال دیرینگی دارند؛ و آنها توانسته اند به کُمک این سنگ نبشته ها و یادگارهای تاریخی، رد دودمان های پادشاهی عربستان را تا 1000 سال پیش از زایش مسیح دُنبال کُنند، ولی هیچ ردی از شهر مکه در این کاوشگری ها بدست نیامده است.

شهر مکه در سر راه مهمترین راه کاروانی و بازرگانی برپا شُد که نیمروز (جنوب) عربستان را به اَپاختر (شمال) آن پیوند میزد و از کنار دریای سرخ میگذشت. در چند سد کیلومتری در بخش نیمروز و اپاختر (جنوب و شمال) شهر مکه باستانشناسان دودمان های پادشاهی فراوانی را شناسایی کرده اند که از سده-ی هشتم پیش از زایش مسیح در نزدیکی های آن نیسنگی (منطقه ای) میزیستند که سپس تر شهر مکه برپا شُد. پُرسش شگفت انگیزی که دانشمندان را با خود سرگرم کرده است این است که اگر شهر مکه پیش از زایش مسیح برپا شُده بود، چرا آنها نتوانسته اند از هَستی شهر مکه نه ردی در گُزارش های کهن این دودمان های پادشاهی پیدا کُنند و نه در آن نیسنگی (منطقه ای) که سپس تر شهر مکه برپا شُد؟

وَهاکِ (اهمیت) این رشته نوشتارها از اینروست که میخواهند با ارایه دادن فرنودهای (دلیل های) دانشی و استوار نشان دهند که در ناسانی با داوش (ادعای) مسلمانان که تاریخ بنای خانه-یِ کعبه را به دوران «آدم» برمیبندند، و بازسازی آنرا به ابراهیم نسبت میدهند، به کسانیکه شخصیت های افسانه ای هَستند، راستی این است که خانه-ی کعبه و شهر مکه نمیتوانسته اند پیش از سده-ی چهارم پس از زایش مسیح به چم (یعنی) 250 سال پیش از فروپاشی شاهنشاهی ساسانی و آنهم با انگیزه-ی بهره بُردن از راه بازرگانی ساخته شده باشند.

سرآغاز:

فراوانی یافته هایِ باستانی و سنگ نبشته های پیدا شُده در بسیاری از نیسنگ های (منطقه های) عربستان

گُذشتهنگاری و باستانشناسی عربستان نشان میدهد که شهر مکه تا پیش از پیدایش دین ترسایی (مسیحی) وجود نداشته است، ولی مُسلمانان میداوند (ادعا میکُنند) که مکه یک شهر باستانی است که پیش از پیدایش مسیح برپا شُده است، و تاریخ ساخته شُدن آن به زمان ابراهیم میرسد. یک بُرهانِ (دلیل) نیرومند در برابر این داوش (ادعا) مسلمانان، نبودِ سنگ نبشته ها بر روی یادگارهایِ کُهن و نبود گُزارش های بایگانی شده-ی باستانشناسی است که به آن دوران برمیگردند. شهرهای باستانی و سرزمین های پادشاهی عربستان از یک گُذشتهنگاریِ پُرمایه و غنی برخوردارند که به کُمکِ بناهای باستانی، سنگ نبشته هایی که دربر دارند، و دیگر سندهای باستانشناسی تا به امروز بیادگار مانده اند. این گُزارش هایِ تاریخی، به باستانشناسان سندهایِ به هم پیوسته، و در برخی مورد ها، رسا (کامل) از نام های پادشاهانی ارایه داده اند که در این شهر ها و سرزمین های پادشاهی فرمانروایی کرده اند. این گُزارش ها همچنین به باستانشناسان داده های (اطلاعات) مهمی را درباره-ی تاریخ جنگ هایی داده اند که در این در سرزمین هایِ پادشاهی و شهرهای عربستان انجام گرفته اند. در بیشتر موردها، سنگ نبشته ها و یادگارهایِ باستانی در شهرهایِ گوناگون—به ویژه در باختر و بخش هایِ نیمروز (جنوب) باختریِ عربستان—هتا نام فرماندارانی را آشکار کرده اند که همراهِ پادشاهان فرمانروایی میکردند. با اینهمه، هتا با این گردایه (مجموعه) از داده هایِ تاریخی و باستانشناسیِ فراوان، هیچ سنگ نبشته یا یادگار باستانی، و دیگر یافته های باستانشناسی، یا هرچیز دیگر پیدا نَشُده است که نامی از شهر مکه ببرد.

با نگر به فراوانی یافته های باستانشناسی در عربستان، مونتگُمری، Montgomery، میگوید که بَرنوشته هایِ آشوریان نمیتوانند به اندازه سنگ نبشته های عربستان، داده های روشن تر درباره-ی گذشته-یِ عربستان در دسترس ما بگُذارند [2].

اگر شهر مکه در دوران باستان وجود میداشت، میبایستی یافته های باستانشناسی بیشتری در این شهر پیدا میشُد تا در نیسنگ های (منطقه هایی) نیمروزی (جنوبی) و اَپاختری (شمالی) آن، که باستانشناسان درباره-ی گذشته-ی آنها پاشَن های (سندهای) فراوانی را پیدا و گُزارش کرده اند. با نگر به این راستی (واقعیت) که شهر مکه در سر راه کاروان ها و در میانِ سرزمین هایِ پادشاهی عربستان ساخته شُد، و این سرزمین هایِ پادشاهی گُزارش های کُهن شان را چندین سده پیش از زایش مسیح نگاشته اند، ویدِش (فقدان) و نبودِ نام مکه در این گُزارش ها به ویژه شگفت انگیز است. راستی این است که شهر مکه در جایی برپا شُده است که پُرآوازه ترین راه بازرگانی میان شهرهایِ نیمروزی (جنوبی) و اَپاختری (شمالی) عربستان با نام هایِ کدار و دِدان (Qedar and Dedan) بود. افزون بر آن، شهر مکه در کنار راه بازرگانی دریای سرخ ساخته شده بود.

باستانشناسان میداوند (ادعا میکنند) که سابئیان، Sabaeans، که در نیمروز (جنوب) عربستان زندگی میکردند، از سده-ی دهم پیش از زایش مسیح از هُنر نوشتن بهره میبُردند [3]. سنگ نبشته-ی روی کوه پایه ها در نیمروز (جنوب) باختری یمن، فراوان ترین یافته های باستانشناسی در میانِ مِهابادی هایِ (تمدن های) خاورمیانه هَستند. هزاران از این سنگ نبشته هایِ کُهن امروز در دسترس گُذشتهنگاران هَستند. از بهر اندک بارش بارانِ در سال در این کرانه، بسیاری از این سنگ نبشته ها توانسته اند بدون آسیب جدی به یادگار بمانند.

در نیسنگ های اَپاختری (منطقه های شمالی) عربستان، چند سد کیلومتر در بخش اَپاختری (شمالی) آنجایی که شهر مکه سپس تر ساخته شُد، شهرهای فراوانی، نبشته هایِ زیادی را بر سنگ ها کنده کاری کرده اند، و این سنگ نبشته ها نام دودمان های گوناگونی را به ما میدهند که بر این شهرها فرمانروایی کردند. دِدان و تایما (Dedan and Teima ) دو نمونه ای از شهرهایی هَستند که در کنار راه های بازرگانی برپا شُده بودند. در بخش اَپاختری (شمالی)، آنجا که سپس تر جایگاه شهر مکه شُد، سنگ ها، کوه پایه ها و سنگ نبشته هایِ بزرگ و به یادگارمانده-یِ فراوانی هَستند که میتوانند تاریخ این نیسنگ (منطقه) را از سده-ی هشتم یا هفتم پیش از زایش مسیح بازتاب دهند.

پس سنگ نبشته ها و یادگارهای کُهن شهر مکه کُجا هَستند؟ شهر مکه در جایی میان مِهاباد های (تمدن های) شناخته شُده ساخته شُد که وجود آنها با سند نشان داده شده است؛ همانند سابئیان، دِدان و کِدَر (Sabaeans, Dedan and Qedar). با اینهمه، این شهریگری ها (تمدن ها) هیچ برنوشته-ی شناخته شُده یا چیزی همانند این را نشان نداده اند که نامی از شهر مکه ببرد. اگر شهر مکه در دورانِ این مِهابادی ها (تمدن ها) وجود میداشت، میبایستی دارای سنگ نبشته هایِ دست نخورده-ی بیشتری از آن شهریگری هایی (تمدن هایی) میبود که در نیسنگ های (منطقه های) نیمروزی (جنوبی) آن زندگی میکردند—برای نمونه، در یمن. نیسنگ (منطقه-ی) پیرامونِ شهر مکه برای اندک بارندگی آن شناخته شده است، هتا در سنجش با دیگر کرنه های (ناحیه ها) عربستان. اندازه-ی بارندگی در سرزمین های یمن 10 بار بیشتر است از کرانه های بیرامون شهر مکه. همچنین، شهرهای اَپاختری (شمالی) عربستان دارای بارندگی هایِ بیشتری از نیسنگ (منطقه-ی) مکه هَستند. از اینرو، اگر شهر مکه چند سده پیش از زایش مسیح وجود میداشت، میبایستیکه سنگ نبشته هایِ برجای مانده-یِ آن در تپه ها و کوه پایه ها، بیشتر از آن هزاران سنگ نبشته ها بدون آسیب میماندند که از شهرهای اَپاختری و نیمروزی (شمالی و جنوبی) آن، بدست  آمده اند.

در درازای دوران ها، گُذشتهنگاران و باستانشناسان یک زنجیره از نام فرمانروایان و پادشاهان برای هر کرانه-ی پادشاهی در عربستان را پیش از سده-ی هفتم و پیش از زایش مسیح، شناسایی کرده اند، و این شناسایی را تا سده ها پس از آن دُنبال کرده اند. برپایه-ی هزاران برنوشته و دیگر یافته های باستانشناسان، گُذشتهنگاران نمودارهایی را کشیده اند که در آنها پهرست نام فرمانروایان و سرزمین هایی آمده است که این فرمانروایان آنها را در مهار خود داشته اند. ما این نمودارها را در کارهای کیتچن، وان ویسمن  (K. A. Kitchen, Von Wissmann) و دیگران یافته ایم.

امروز ما میتوانیم رد تاریخی  هر پادشاه و شهری را که در هزاره-ی نُخست پیش از زایش مسیح و سال های پس از آن، هَستی داشته است، پی گیری کُنیم. با آنکه اندکی نام وجود دارند که پذیرفته نشده اند، ولی ما میتوانیم با بهره بردن از داده هایی که کمابیش به دُرُست بودن آنها تردید نداریم، به آسانی در کرانه ها و جاهای فراوان، نام فرمانروایان را به نام شهرهای آنها پیوند بزنیم.

یاداشت ها:

[1]

 «اِنَ أَوَل بَیتٍ وُضِعَ لِلنَاسِ لَلَذی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَهُداً لٍلعَالَمَینَ» (آل عمران)

 [2] 

James Montgomery,  Arabia and the Bible,  University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1934, page 131

[3] 

 K.A. Kitchen, Documentation For Ancient Arabia, Part I, Liverpool University Press, 1994, page 135

سابئیان مردم کُهن عربستان بودند که در نیمروز (جنوب) باختری عربستان زندگی میکردند جاییکه امروز به آن یمن میگویند. آنها به زبان عربی باستان سخن میگفتند که ویژه-ی مردم نیمروزی (جنوبی) عربستان بود.

http://religionresearchinstitute.org/mecca/archeology.htm

شنبه، 19 آذر، 3749 دین بهی

undefined